Viêm amidan là bệnh rất thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt là độ tuổi học đường. Trong điều trị viêm amidan, kháng sinh là nhóm thuốc được sử dụng khá phổ biến, tuy nhiên không phải ai cũng nắm được các nguyên tắc cơ bản và lưu ý khi sử dụng các thuốc này.
Mục lục
Amidan và viêm amidan là gì?
Amidan là các tổ chức miễn dịch xếp thành vòng tròn quanh họng có tên gọi là vòng bạch huyết họng hay vòng Waldeyer. Thực chất, amidan chỉ tất cả các mô bạch huyết thuộc cấu trúc này, chúng bao gồm amidan khẩu cái, amidan lưỡi, amidan vòi, amidan vòm (amidan vòm còn được gọi là VA). Tuy nhiên, viêm amidan sẽ được hiểu là viêm amidan khẩu cái, tức 2 amidan lớn ở 2 bên cuống lưỡi.
Hiện tượng viêm amidan xảy ra phổ biến ở trẻ trong độ tuổi học đường, do đây là giai đoạn phát triển và hoạt động mạnh mẽ nhất của amidan. Amidan có cấu tạo phù hợp với việc tóm bắt vi khuẩn, virus, các tác nhân gây bệnh khác từ không khí đi vào khoang họng (chứa kháng nguyên). Tại đây, các tế bào miễn dịch sẽ tiếp nhận, xử lý kháng nguyên và tạo ra kháng thể cũng như thành lập trí nhớ miễn dịch cho cơ thể. Đây là nhiệm vụ rất quan trọng của amidan để giúp cho hệ miễn dịch của bé trưởng thành dần theo thời gian.
Vòng bạch huyết họng
Viêm amidan là tình trạng viêm tại amidan khẩu cái, nguyên nhân có thể do virus hoặc vi khuẩn. Bệnh thường gặp vào mùa thu – đông, đặc biệt là giai đoạn chuyển mùa. Một số trẻ có sức đề kháng kém dễ mắc viêm amidan hơn. Các triệu chứng điển hình của viêm amidan có thể kể đến:
- Sốt cao, có thể sốt đến khoảng 39 độ, người mệt mỏi, trẻ biếng ăn.
- Amidan sưng đỏ, có thể xuất hiện chấm mủ trẳng trên mặt amidan. Họng khô rát, đau, cảm giác đau có thể lan lên tai, đau tăng khi nuốt và ho.
- Ho, đờm, có thể chảy mũi, khò khè, ngủ ngáy.
Xem thêm: Triệu chứng nhận biết khi bị viêm amidan
Hướng điều trị viêm amidan
Điều trị triệu chứng:
- Hạ sốt: dùng thuốc khi nhiệt độ cơ thể cao hơn 38,5ºC, thường dùng paracetamol, cần chú ý liều lượng và khoảng cách dùng.
- Giảm ho, long đờm: không tự ý dùng thuốc tây để giảm ho, long đờm cho bé. Có thể sử dụng các loại siro thảo dược.
Các biện pháp chăm sóc:
- Nghỉ ngơi, cho trẻ ăn chế độ ăn lỏng hoặc thức ăn mềm, dễ nuốt, uống đủ nước.
- Súc miệng nước muối hoặc dung dịch kiềm ấm, nhỏ mũi.
- Bổ sung dinh dưỡng, các yếu tố vi lượng để nâng cao sức đề kháng cho con
Khi nào dùng kháng sinh và dùng kháng sinh gì khi bị viêm amidan ?
Các kháng sinh thông thường chỉ có tác dụng đối với vi khuẩn mà không tác dụng với các tác nhân gây bệnh khác như virus, nấm, sinh vật đơn bào…Việc lạm dụng kháng sinh trong các trường hợp bệnh không do vi khuẩn gây tăng khả năng đề kháng kháng sinh. Vì vậy, kháng sinh chỉ được chỉ định cho các trường hợp viêm amidan do vi khuẩn. Việc xác định nhiễm khuẩn chính xác nhất là bằng xét nghiệm vi sinh, tuy nhiên do kết quả vi sinh thường cần thời gian và bị ảnh hưởng với chất lượng phòng xét nghiệm, các bác sỹ có thể dựa vào các dấu hiệu lâm sàng đặc trưng và xét nghiệm cận lâm sàng để ra chỉ định trong các trường hợp thông thường, việc sử dụng kháng sinh nào sẽ căn cứ vào các tác nhân thường gặp nhất của viêm amidan cũng như tình trạng kháng thuốc của địa phương.
Lực chọn kháng sinh phải phù hợp với tác nhân gây bệnh
Dựa vào các tác nhân thường gặp của viêm amidan, một số kháng sinh β- lactam có phổ kháng khuẩn hẹp, tác dụng trên vi khuẩn gram dương thường được ưu tiên lựa chọn. Trong đó amoxicillin, amoxicillin phối hợp acid clavulanic là các lựa chọn thường gặp, cefuroxim được kê đơn trong một số trường hợp vi khuẩn không còn nhạy cảm với các kháng sinh trên. Bệnh nhân nghi ngờ viêm amidan do liên cầu β tan huyết nhóm A có thể được kê đơn kháng sinh penicillin dài ngày nhằm dự phòng nguy cơ gặp các biến chứng nguy hiểm như thấp tim, thấp khớp, viêm cầu thận cấp… Các trường hợp viêm amidan thông thường không ưu tiên lựa chọn các kháng sinh phổ rộng như cephalosporin thế hệ 3,4…
Các bệnh nhân có cơ địa dị ứng với kháng sinh penicillin sẽ được kê đơn kháng sinh nhóm macrolid thay thế mà không dùng nhóm β – lactam do lo ngại nguy cơ kháng chéo. Nếu bắt buộc phải dùng tiếp các kháng sinh cùng nhóm thì cần giám sát bệnh nhân chặt chẽ để xử lý kịp thời các tai biến nếu có.
Ưu nhược điểm khi sử dụng kháng sinh điều trị viêm amidan
Ưu điểm
– Sử dụng kháng sinh điều trị viêm amidan sẽ nhanh chóng tiêu diệt được ổ vi khuẩn gây bệnh, ngăn ngừa tình trạng nhiễm trùng, giảm trình trạng viêm nhiễm tức thì (trong trường hợp viêm amidan có nguyên nhân là vi khuẩn)
– Giá cả các loại kháng sinh điều trị viêm amidan đều ở mức vừa phải, phù hợp với túi tiền của hầu hết mọi người.
– Các sử dụng thuốc kháng sinh cũng rất đơn giản, chỉ việc uống trực tiếp (hoặc tiêm trực tiếp), không phải đun sắc cầu kỳ như các loại thuốc đông y.
– Thuốc kháng sinh chứa nhiều hoạt chất mạnh, có thể thẩm thấu trực tiếp vào máu, mang lại hiệu quả điều trị nhanh chóng. Đây được coi là sự lựa chọn tối ưu trong những trường hợp khẩn cấp, các triệu chứng viêm nhiễm bùng phát mạnh, khó kiểm soát.
Nhược điểm
– Sử dụng thuốc kháng sinh điều trị viêm amidan có thể gây ra một số tác dụng phụ như: Tiêu chảy, buồn nôn, rối loạn tiêu hóa, nhạy cảm với ánh sáng,…
– Thuốc kháng sinh chứa nhiều thành phần có dược tính mạnh, vì thế có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như sốc phản vệ, tai biến mạch máu não,…
– Nhiều trường hợp sau khi sử dụng kháng sinh sẽ có hiện tượng dị ứng.
– Sẽ có hiện tượng vi khuẩn kháng thuốc, nhờn thuốc vì chúng có thể biến đổi liên tục để thích ứng với kháng sinh điều trị.
– Nếu người bệnh không tuân thủ theo hướng dẫn điều trị, sử dụng sai cách hoặc lạm dụng kháng sinh sẽ khiến thuốc mất tác dụng, tình trạng bệnh trở nên tồi tệ hơn.
Các loại kháng sinh dùng trong điều trị viêm amidan
Amoxicilin hoặc amoxicilin phối hợp acid clavulanic
Amoxicilin là kháng sinh nhóm penicillin, có tác dụng tốt trên các chủng vi khuẩn gây viêm amidan thường gặp. Một số chủng đã phát sinh đề kháng với amoxicilin bằng cách tiết ra men phá hủy cấu trúc kháng sinh, làm kháng sinh bị mất tác dụng có thể bị tiêu diệt bởi chế phẩm phối hợp amoxicilin và acid clavulanic. Chế phẩm phối hợp điển hình của 2 chất này là Augmentin.
Một số phản ứng phụ có thể gặp như phát ban, phản ứng trên tiêu hóa, dị ứng… đa phần là phản ứng nhẹ và tự mất. Tuy nhiên cần đặc biệt chú ý nếu trẻ có cơ địa dị ứng, các trường hợp có tiền sử dị ứng với kháng sinh penicillin cần được báo với bác sỹ để sử dụng thuốc khác thay thế.
Cefuroxim
Cefuroxim là kháng sinh cephalosporin thế hệ 2, thuốc có tác dụng tốt trên một số vi khuẩn như liên cầu khuẩn, tụ cầu, H.influenza,… đều là các tác nhân gây bệnh thường gặp ở đường hô hấp trên. Cefuroxim được chỉ định trong các trường hợp viêm đường hô hấp trên do vi khuẩn nhạy cảm như viêm amidan, tuy nhiên chỉ khi amoxicilin hoặc amoxicilin – acid clavulanic không còn nhạy cảm. Biệt dược thông dụng là Zinnat.
Azithromycin
Azithromycin là một kháng sinh thuộc nhóm macrolid, có thể được bác sỹ kê đơn trong trường hợp viêm amidan thay thế cho kháng sinh β-lactam trên bệnh nhân có nguy cơ dị ứng. Một trong các đặc tính quan trọng của Azithromycin là có thời gian bán hủy kéo dài do thuốc tập trung với nồng độ cao tại mô, do đó cho phép sử dụng với khoảng cách liều lớn hơn và thời gian sử dụng kháng sinh ngắn hơn so với các kháng sinh thông thường. Biệt dược thông dụng của azithromycin là Zithromax.
Những lưu ý khi sử dụng kháng sinh điều trị viêm amidan
Muốn sử dụng kháng sinh trị viêm amidan mang lại hiệu quả tối ưu, người bệnh cần lưu ý những vấn đề sau:
– Cần xác định rõ nguyên nhân gây bệnh trước khi tiến hành điều trị. Kháng sinh chỉ sử dụng trong trường hợp nguyên nhân gây bệnh là vi khuẩn, với trường hợp tác nhân là nấm hoặc virus thì việc sử dụng kháng sinh lúc này không mang lại hiệu quả.
– Khi sử dụng kháng sinh cần tuân thủ đúng hướng dẫn cũng như liều lượng, thời gian mà bác sĩ đề ra. Không tự ý bỏ liều hoặc tăng liều lượng khi chưa được sự cho phép của bác sĩ kê đơn, vì như vậy sẽ gây khó khăn cho việc điều trị, có thể khiến vi khuẩn nhờn thuốc, kháng thuốc, các triệu chứng bệnh trở nên trầm trọng hơn.
– Nên sử dụng thuốc kháng sinh trị viêm amidan sau khi sử dụng bữa ăn chính. Tuy nhiên, cũng có vài trường hợp bác sĩ sẽ khuyên người bệnh dùng thuốc khi đói để mang lại hiệu quả cao hơn. Người bệnh nên trao đổi với bác sĩ về việc sử dụng kháng sinh vào thời điểm nào để hiệu quả điều trị cao nhất.
– Trong thời gian sử dụng kháng sinh, người bệnh không nên ăn những loại thức ăn cay nóng vì như thế có thể dẫn tới những biến chứng về hệ tiêu hóa, chẳng hạn như đau dạ dày, viêm loét dạ dày,…
– Kháng sinh không chỉ tiêu diệt các hại khuẩn mà chúng cũng có thể tiêu diệt các lợi khuẩn, đặc biệt là các lợi khuẩn đường ruột. Do đó, khi sử dụng kháng sinh, người bệnh nên cố gắng bổ sung thêm các loại như sữa chua, sữa lên men,… để tăng cường hệ thống lợi khuẩn đường ruột.
– Cung cấp đầy đủ nước cho cơ thể trong quá trình điều trị viêm amidan bằng kháng sinh. Điều này sẽ giúp giảm cảm giác khô rát, khó chịu ở cổ họng.
– Tập các bài thể dục nhẹ nhàng hoặc Yoga, thiền định,… sẽ giúp chuyển hóa thuốc kháng sinh nhanh hơn đồng thời tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể.
Kháng sinh chỉ được dùng cho viêm amidan trong một số trường hợp nghi ngờ có nhiễm khuẩn và cần được chỉ định của bác sỹ, một số trường hợp đặc biệt cần sử dụng thận trọng và có giám sát của nhân viên y tế. Trong mọi trường hợp, việc dùng kháng sinh cần tuân thủ hướng dẫn của nhân viên y tế, dùng đúng liều, đúng thời gian và dùng hết liệu trình được kê đơn, không tự ý bỏ dở liều mặc dù đã hết triệu chứng vì điều này dễ dẫn đến kháng thuốc.
